Pojawiające się ostatnio informacje o wilczych osobnikach, zapuszczających się w rejony gminy Czerwonak niepokoją wielu mieszkańców. A ponieważ boimy się tego, czego nie znamy, zaplanowaliśmy publikację trzyczęściowego cyklu edukacyjnego poświęconego wilkom. W pierwszej części chcemy przybliżyć Państwu jego ogólną charakterystykę, w kolejnych opisać zasady postępowania w przypadku gdy natrafimy na wilka w lesie lub pojawi się w pobliżu naszych zabudowań.
Wilk – Canis lupus, bezpośredni przodek psa – jest jednym z nielicznych dużych drapieżnych ssaków, występujących m.in. na terenach ziem polskich. Umaszczenie wilków jest najczęściej płowo-beżowe z brązowo-czarnym grzbietem i rudym tyłem głowy oraz uszu. Samce wilków - basiory są większe od samicy - wadery. Masa ciała dorosłych samców to ok. 40-45 kg, a samic średnio 35 kg. Wysokość w kłębie: samiec 70–85 cm (niekiedy do 90 cm), samica 60–75 cm; puszysty ogon zakończony ciemnymi włosami o długości 30-50 cm. Długość wilczego tropu wynosi 10–13,7 cm, przy szerokości 8–9 cm. U wilka pazury łączą się z opuszkami bocznymi - powstaje taka zaostrzona, trójkątna opuszka, co nie ma miejsca u psów, choć tropy psów dużych – malamutów, husky, owczarków niemieckich bywają łudząco podobne do wilczych. 100 % pewności, że to nie pies, daje jedna cecha - wataha wilków idzie "łapa w łapę" jednym sznurem. Cechę rozpoznawczą jest również tzw. trot - nieregularny układ tropów. U wilka tylna łapa (mniejsza) jest wysunięta do przodu; u psów jest odwrotnie.
trot - ślady wilka
Na terytorium Polski wilki występują w 3 różnych populacjach – na południu, w polskiej części Karpat (populacja karpacka), we wschodniej części kraju (populacja bałtycka) oraz na zachód od Wisły, gdzie nasze wilki wraz z wilkami po niemieckiej stronie granicy tworzą populację środkowo-europejską.
Dawniej wilk był jednym z najbardziej powszechnych drapieżników i trzymał pieczę nad środowiskiem leśnym. Kurczenie się naturalnych siedlisk jego życia i wyniszczająca polityka człowieka sprawiły, że niemal całkowicie go wytępiono - w latach 70-tych XX w. pozostało mniej niż 100 osobników na całym terenie Polski. Po wielu latach starań przyrodników i ekologów został on objęty ochroną gatunkową ścisłą w 1998r. Dostrzegając jego nieocenioną rolę w ekosystemie poprzez naturalne utrzymanie równowagi ekologicznej w systemach leśnych zabroniono na wilka polować, umyślnie płoszyć, niszczyć nory i siedliska.
Dzięki tym działaniom obecnie liczbę wilków na ziemiach polskich szacuje się na 1900-2000 sztuk. Wilcze watahy, obserwowane w Polsce, liczą od 2-10, zazwyczaj 4-5 osobników i składają się z jednej pary rodzicielskiej oraz jej potomstwa z obecnego i poprzedniego sezonu lub dwóch. Czasami członkiem rodziny jest brat lub siostra jednego z rodziców. Ruja u wilków odbywa się
w lutym/marcu, a szczenięta rodzą się po 60–65 dniach. W jednym miocie zwykle rodzi się od 4 do 7 wilcząt, ale zdarzają się mioty liczące do 12 szczeniąt. Młode rodzą się ślepe, otwierają oczy po 12–15 dniach. Śmiertelność podczas pierwszego roku życia wynosi od 50 do 85%. Podczas wychowywania szczeniąt rodzina koncentruje swoją aktywność w niewielkiej odległości od nor, legowisk i miejsc odpoczynku, by móc karmić i chronić swoje młode.
W rodzinach wilczych, które żyją na wolności, nie zaobserwowano bezwzględnej walki o przywództwo. Para rodzicielska z uwagi na wiek, doświadczenie i umiejętności łowieckie naturalnie kieruje całą aktywnością wilczej rodziny. Przekonanie o budowaniu statusu w grupie w oparciu o przemoc i agresję powstało podczas obserwowania zachowań wilków w niewoli, gdzie poszczególni członkowie grup zamkniętych w wolierach nie byli z sobą spokrewnieni.
Poszczególna wilcza rodzina może zajmować od 250 km kw do nawet 400 km. kw. Na tym terenie broni swoich zasobów, swoich młodych, poluje na inne dzikie zwierzęta leśne (jelenie, sarny, rzadziej dziki, łosie i pomniejsze zwierzęta), które stanowią ponad 90% jego pożywienia. Wilki to niezwykle ważny element ekosystemu. Upolowane przez nie zwierzę przez długi czas stanowi pokarm dla wielu przedstawicieli leśnej fauny. Pożywiają się na nim kruki, orły, jastrzębie, lisy, owady. Wilk jako drapieżnik prowadzi selekcję i usuwa z populacji głównie osobniki chore, słabe albo mało doświadczone, niechronione przez grupę osobników starszych, a także wałęsające się psy i koty. Watahy mają ściśle określoną hierarchię wewnętrzną. Każdy wilk w stadzie ma swoje miejsce, wyznaczające m.in. kolejność jedzenia zdobyczy. Poza hierarchią znajdują się młode, którymi opiekuje się cała wataha. Młode samce po osiągnięciu dojrzałości czasem są przepędzane przez parę alfa, by nie zagrażały ich dominacji. Wilki mają rozwinięty system komunikowania się przy pomocy mowy ciała, odgłosów oraz przy użyciu substancji chemicznych – feromonów
i własnych odchodów (znakowanie). Znane są z bardzo dobrego węchu, który obok fenomenalnego słuchu jest dla nich najbardziej istotnym narzędziem komunikowania się oraz pozyskiwania informacji o otaczającym środowisku. Natomiast wzrok wilków jest słabszy. Szczególnie za dnia drapieżniki te widzą gorzej niż ludzie, nieostro, dostrzegają lepiej obiekty poruszające się, niż nieruchome. Nocą wilki widzą natomiast zdecydowanie lepiej niż człowiek, co ułatwia im dostrzeżenie zdobyczy.
Wilk jest wytrawnym wędrowcem. Może przebyć 40–70 km (średnio 20 km) dziennie, ale znane są wypadki, gdy zwierzę w ciągu doby przebyło 160 km. Przez krótki czas (do 5 minut) może utrzymać prędkość do 60 km/h, choć zwykle porusza się z prędkością ok. 8 km/h.
Na końcu opowieści o wilku obalimy mit, że wyją one do księżyca. Otóż, nie. Wyjący wilk na tle pełni księżyca jest pięknym, niemalże romantycznym wyobrażeniem, być może kiedyś zaobserwowanym i utrwalonym w ludzkiej świadomości i kulturze poprzez opowieści i obrazy. Wilki wyją przede wszystkim, aby przekazać komunikaty wewnątrz własnej rodziny (lokalizacja, wyruszanie i powrót z polowania), w dalszej dopiero kolejności, by zaznaczyć swoją obecność i prawa do terytorium. Największe natężenie aktywności wokalnej występuje latem, w czasie intensywnej opieki nad szczeniętami i w pierwszej części nocy – od zmierzchu do północy.
Dzień 3 marca został ustanowiony w 1973 r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ Światowym Dniem Dzikiej Przyrody. Wspominając o tej dacie każdego dnia pamiętajmy o poszanowaniu dzikiej fauny i flory, o jej bogactwie i konieczności ochrony, w tym również gatunku drapieżnego, jakim jest wilk szary.
Kilka podstawowych zasad na dobre sąsiedztwo człowieka i wilka:
- nie puszczaj psów luzem w lesie,
- ogrodź swoją posesję,
- zabezpiecz zwierzęta hodowlane,
- nie zostawiaj psów na noc na zewnątrz, a już w ogóle przywiązanych do bud – pies nie ma wówczas możliwości obrony,
- nie zostawiaj niezabezpieczonych odpadków – łatwo dostępne pożywienie kusi dzikie zwierzęta.
A gdy już masz to szczęście i zobaczysz wilka w lesie – nie panikuj i nie uciekaj. Możesz krzyknąć, pomachać rękoma, by zorientował się, że jesteś człowiekiem i przez ten ułamek sekundy bezpośredniego spotkania naciesz się jego dzikością i pięknem.
Wydział Ochrony Środowiska